آب انبار

در مجموعه تاریخی میدان امیرچخماق، سه آب انبار به شرح زیر وجود داشت (دو مورد از آنها اکنون به عنوان آثار تاریخی باقی مانده است.)

1 -آب انبار پنج بادگیری (ستی فاطمه): در ضلع شمالی میدان در ابتدای بافت قدیمی دیده می شود.

2 -آب انبار میدان: این آب انبار در ضلع جنوبی میدان امیرچخماق وجود داشته و در حین احداث خیابان تخریب شده است.

3 -آب انبار تکیه: در زیر تکیه امیرچخماق (یا حسینیه) قرار دارد و اکنون بخشی از موزه آب است.

همزمان با احداث بازار حاجی قنبر و به دستور نظام الدین حاجی قنبر جهانشاهی، حاکم یزد و از عوامل دستگاه خیرخواه جهانشاه قره قوینلو، آب انباری با حمایت امیر چخماق در اواسط قرن نهم قمری (حدود 861 هجری قمری) ساخته شد. زمان ساخت این بنا تقریباً پس از ساخت سایر بناهای مجموعه امیرچخماق مانند آب انبار ستی فاطمه و مسجد امیرچخماق برمی گردد.

تنها ورودی آب انبار در دومین صفه شمالی تکیه قرار دارد و برای رسیدن به پاشیر محل جمع آوری آب باید 52 پله طی کرد. در گذشته آب آب انباراز طریق فضایی به نام خرطوم به مخزن می رسید. اما اخیراً راه دسترسی (گذری راهرو مانند به عرض 130 سانتی متر برش داده شده) از پاشیر تا آب انبار جهت بازدید گردشگران از محل مذکور ایجاد شده است. 

سه ویژگی انحصاری برای این آب انبار وجود دارد که نشان از هوش، تسلط و مهارت سازندگان آن دارد:

1 -کل ساختار آب انبار در زیر زمین مدفون است و حتی گنبد فوقانی تهویه هوا نیز در دل زمین قرار دارد و تیزه گنبد در سطح زمین است.

2 -ساختار بادگیر در داخل دیوارهای بازار حاجی قنبر نامرئی است.

3 -پلکان آب انبارها در بیشتر موارد به وسط خزینه برخورد می کنند لیکن در این آب انبار پلکان در جنب خزینه قرار دارد و شاید دلیل آن بوده است که اگر می خواستند پلکان به وسط خزینه برخورد کند باید دقیقا زیر مناره ها را خالی می کردند که این مساله استقامت مناره ها را کم می کرد.

سه ویژگی برشمرده این گمان را تقویت می کند که این آب انبار به طور حتم می بایست همزمان با ساخت بازارچه یعنی سده نهم احداث شده باشد. مخزن ذخیره در عمق 14 متری زمین و از قطر 9 متری برخوردار است. یکی از چهار بادگیر آب انبار خراب شده است و سه بادگیر دیگر حدود 5.1 متر از سقف بازار بالاتر می رود. بادگیر دیگر به یک محفظه لجن منتهی می شود و شامل یک قرقره برای بلند کردن لجن در سطل ها برای تمیز کردن مخزن آب است.